جایگاه «امر به معروف و نهی از منکر» در جامعه؛ ۸۴ درصد مردم بی تفاوت اند!

شهرآرانیوز - یک خبر تلخ برای هجوم خبر‌های مشابهی که در پستوی ذهنت پنهان شده بودند، کافی است. خبر‌هایی از هم وطنان در گوشه و کنار کشور که یک اتفاق، روال عادی زندگی شان را تغییر داد؛ از چند روز تا همیشه. تفاوتشان با خیلی‌ها این بود که دلشان به سکوت در برابر تظلم خواهی یک مظلوم، رضا نداد. آسیبی را به چشم دیدند که نتوانستند به روی آن چشم ببندند. می‌شد ساده برخورد کرد. صحنه را دید، شانه بالا انداخت و از کنار ماجرا عبور کرد؛ آن هم با هزار و یک توجیه الکی که «به ما چه مربوط؟ مگر ما را در قبر همدیگر می‌گذارند؟ خدا هم راضی نیست که خودمان را به خطر بیندازیم.» اصلا می‌شد برای آرام شدن وجدان با ۱۱۰ تماس بگیرند و خلاص. اما تصمیم گرفتند به جای حداقل ها، حداکثر کاری را که می‌توانند انجام بدهند. روایت آمران به معروف و ناهیان از منکری که هر ازگاهی خبر خیرخواهی و آسیب دیدنشان را در رسانه‌ها می‌خوانیم از این قرار است.

روایت پنجشنبه شب

ماجرا به پنجشنبه شب باز می‌گردد، به یک درگیری در محله سجاد که با ورود یکی از شهروندان به نام سرهنگ رمضانی، جانشین سابق رئیس پلیس امنیت اخلاقی خراسان‌رضوی برای فیصله دادن به قضیه، شکل دیگری به خود می‌گیرد. فرد خاطی که به دلیل شرب خمر، حالت طبیعی نداشته، به‌همراه همراهانش آمر به معروف را مورد هتاکی و ضرب و شتم قرار می‌دهند. در همین زمینه مهدی رضایی، دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر خراسان رضوی با استناد به مواد ۸ و ۹ قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان ازمنکر تأکید می‌کند: قانون پشتیبان و حامی امربه معروف و نهی ازمنکر افراد است و مجازات اشخاصی که مبادرت به اعمال مجرمانه درباره آمر به معروف و ناهی از منکر می‌کنند، تخفیف و تعلیق پذیر نیست.

۸۴ درصد بی تفاوت اند

آمار آن قدر بالاست که نمی‌شود امید داشت در کمتر از دو سالی که از گردآوری و انتشار آن می‌گذرد با تغییر چندانی مواجه شده باشد. بهمن پارسال در گرماگرم شکایت تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور سابق به دلیل ابلاغ نکردن قوانینی مثل قانون احیای امر به معروف و نهی از منکر، با یکی از مسئولان وقت ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان صحبت کردیم و آمار‌های تأسف برانگیزی را درباره این واجب فراموش شده شنیدیم. سردار علی اکبر افراسیابی، دبیر وقت ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان با اشاره به نظرسنجی انجام شده در سال ۹۸ گفت که ۸۴ درصد از مردم به دلایلی مثل ترس از پیامد‌های احتمالی به ما ربطی ندارد، اثر ندارد و ... درباره امر به معروف و نهی از منکر، بی تفاوت هستند.

دغدغه‌های سردار افراسیابی را به روشنی به خاطر داریم؛ مثلا وقتی که از ناکافی بودن آموزش مردم این طور گفت: ما آموزش ندادیم و سطح آگاهی مردم را بالا نبردیم که وظیفه قانونی و شرعی شان را انجام بدهند. شیوه‌های امر به معروف و نهی از منکر ما اشکال دارد. باید با رفتارمان، با زبان نرم، دلسوزی و خیرخواهی را به طرف مقابل نشان بدهیم. هرچند که به قول شهید مطهری، امر به معروف، طعنه شنیدن، فحش شنیدن و کتک خوردن دارد، اما بچه‌ای که می‌داند مادر از روی دلسوزی حرفی می‌زند، کمتر واکنش منفی نشان می‌دهد.

ابلاغ بی وقت قانون!

آیا ابلاغ نشدن قانون از سوی رئیس جمهور وقت، خللی در اجرای آن ایجاد کرد؟ کارشناسان می‌گویند هر چند اگر قانون در موعد مقرر از سوی شخص رئیس جمهور ابلاغ می‌شد، تأثیر بهتری داشت، اما این ابلاغ نشدن، به هر دلیلی که صورت گرفت، نتوانست در اجرای قانون خللی ایجاد کند، چون طبق روال، بعد از اتمام مهلت قانونی، توسط رئیس مجلس ابلاغ شد. یک دودوتا چهار تای ساده می‌گوید اگر ماجرا مانند آنچه چند شب پیش در محله سجاد مشهد رخ داد، جنبه اجتماعی پر رنگی داشته باشد، بدون اظهار نظر متخصصان نباید آن را قضاوت کرد.

زیر ذره بین کارشناسی

در جریان این اتفاق اخیر، رد پای حداقل دو آسیب اجتماعی را برجسته می‌بیند؛ یکی خشونت و دیگری شرب خمر. دکتر غلامرضا حسنی، جامعه شناس و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد است و در این باره می‌گوید: در تحقیقات بنده در مشهد نیز که چند سال پیش انجام شد و به نظر نمی‌رسد تغییری در روند آسیب‌های احصا شده به وجود آمده باشد، خشونت پس از اعتیاد و طلاق، رتبه سوم آسیب‌های اجتماعی را داشت. در تحقیق یادشده، به نظر شهروندان، متأسفانه شرب خمر هم در زمره آسیب‌های اجتماعی اولویت دار شهر بیان شد. شدت بروز آن در محلات مختلف شهر متفاوت بود و در کل شهر، رتبه هشتم آسیب‌ها را به دست آورد.

این کارشناس مسائل اجتماعی با اشاره به کرونا و محدودیت هایش به عنوان عاملی مؤثر در بروز خشونت، معتقد است روی آوردن برخی افراد به خشونت، سوای آسیب‌های روحی و اجتماعی این رفتار، نشان دهنده یک واقعیت است؛ اینکه این افراد جامعه پذیر نشده اند و به مسئولیت‌های مدنی شان واقف نیستند، آمادگی زندگی اجتماعی را ندارند و بیشتر به امیال و انگیزه‌های فردی خودشان فکر می‌کنند. به قاعده نصیحت پذیری در این افراد هم با دشواری‌هایی مواجه است.

کفه سنگین خبر‌های منفی

او درباره برخی آمار‌ها که از بی توجهی قاطبه مردم به انجام امر به معروف و نهی از منکر حکایت دارد، می‌گوید: مردم خبر‌های زیادی در این باره شنیده اند؛ از روحانیون و سایر افرادی که اقدام به انجام امر به معروف و نهی از منکر کرده اند و آسیب جسمی و حتی جانی دیده اند. انتشار این اخبار نوعی بازدارندگی عقلانی ایجاد می‌کند به این معنا که فرد را به سمت مداخله نکردن سوق می‌دهد. اما مسئله مهم این است که نوع انعکاس این اخبار از سوی رسانه‌ها باعث بزرگنمایی خسارت‌های ناشی از امر به معروف و نهی از منکر و آسیب به اجرای این فریضه شده است.

این جامعه شناس ادامه می‌دهد: امر به معروف و نهی از منکر قطعا در جامعه ما تأثیر مثبت دارد، اما این تأثیر مثبت رؤیت نمی‌شود و اتفاقاتی شبیه ماجرای اخیر در محله سجاد، رؤیت و برجسته می‌شود. به بیان دیگر، خیلی وقت‌ها این نصیحت‌ها و نهی از منکر‌ها اثرگذار و باعث بهبود زندگی فرد شده است، اما این دست اخبار منتشر نمی‌شود. توصیه بنده این است که در انعکاس اخبار، به اصطلاح نُرم و معدل جامعه را مدنظر قرار بدهیم و کفه ترازوی خبر‌های منفی را سنگین‌تر نکنیم. البته علاقه ذاتی مخاطبان به دانستن و مطالعه خبر‌های منفی و با ارزش برخورد نیز مؤثر است.

جامعه آزاد رهاشده نیست

توصیه حسینی به عنوان یک جامعه شناس، سوای بازنگری در سیاست‌های رسانه ای، بالا بردن هزینه اجتماعی این قبیل رفتار‌های خشن است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، اعتقادی به سهل گرفتن و تسامح در حوزه مرتکبان رفتار‌های خشن ندارد. او معتقد است: فردی که دست به این رفتار‌ها می‌زند به جز آسیب برای خود و دیگری، برای مردم وحشت و در نظم اجتماعی اختلال ایجاد می‌کند؛ بنابراین باید بابت رفتارش هزینه سنگینی بپردازد.
عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد تأکید می‌کند: وقتی از نظم و آزادی اجتماعی صحبت و آن را مطالبه می‌کنیم باید حواسمان باشد که سوی دیگر قضیه کنترل اجتماعی است. جامعه آزاد، جامعه رها شده نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد این را هم می‌گوید که منظور از این هزینه ایجاد کردن، صرفا مجازات‌هایی از قبیل زندانی کردن یا جریمه مادی نیست. حل آسیب‌های اجتماعی، نیازمند راهکار‌های اجتماعی و ایجاد محدودیت‌های اجتماعی برای خاطی است.

این جامعه شناس تأکید می‌کند در بررسی آسیب‌های اجتماعی شهر، باید به دو نکته توجه کرد؛ اول، نگاه واقع بینانه، پرهیز از بزرگ نمایی و مقایسه‌های غیر دقیق با سایر کشورها. دوم اینکه مسلمان هستیم و اعتقاد به این دین توحیدی مسئولیت می‌آورد. نه فقط درباره خود، اطرافیان و همسایه بلکه درباره بشریت؛ بنابراین بروز آسیب‌های اجتماعی در شهر حتی برای یک مورد و یک نفر را هم کم اهمیت ندانیم و برای توجه به قضیه، منتظر آمار‌هایی از جنس هزاران مورد نباشیم.

تعریف اشتباه یک خیر اجتماعی

عضو کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد نیز حوزه امر به معروف و نهی از منکر را فارغ از اینکه یکی از موضوعات دینی ما به شمار می‌رود و از فروعات دین اسلام است، یک فرصت فوق العاده اجتماعی می‌داند و می‌گوید: در جامعه انسان محور می‌توان از این فرصت اجتماعی برای رشد و تعالی انسان بهره برد.

مجید طهوریان عسکری اضافه می‌کند: تذکر دادن بر اساس این نگاه که رفع اشکلات افراد هم به رشد اجتماع و هم ارتقای جایگاه اجتماعی آن‌ها کمک و سلامت عمومی اجتماع را بیشتر می‌کند باید مورد توجه همه قرار بگیرد.
او معتقد است بر اساس اینکه حوزه امر به معروف و نهی از منکر از حوزه‌های اثرگذار دینی ماست، نگاه جریان غربی و شبیخون فرهنگی به نحوی بوده است که این واجب فراموش شده را به شکلی دیگر تعریف کند تا افراد اجتماع در مقابلش قرار بگیرند.

عضو هیئت رئیسه شورای شهر با اشاره به اینکه در دنیای غرب هم تذکر و دعوت به کردار‌های خوب اتفاق می‌افتد، خاطرنشان می‌کند: تبلیغات سمی درباره این خیر اجتماعی سبب شده است برخی ناخواسته یا نادانسته در برابرش گارد بگیرند و حتی برخورد‌هایی هم با آمران به معروف و ناهیان از منکر داشته باشند.

پیشنهاد طهوریان عسکری برای جلوگیری از برخورد‌هایی نظیر برخوردی که در این گزارش به آن پرداخته ایم، آموزش است. او می‌گوید: بخشی از کار با آگاه سازی بیش از پیش مردم درباره اثرات مثبت این اتفاق پیش می‌رود و بخش دیگر آموزش صبر در برابر انتقادات دیگران است. با این آموزش‌ها مردم انتقادات را ولو غلط در آرامش می‌شنوند و اگر درست باشد، آن را می‌پذیرند.
او در پایان تصریح می‌کند: آموزش انتقادپذیری باید در دستورکار حوزه آموزش‌های شهروندی ما قرار بگیرد و در مقابل همچنین باید نقدکردن درست و عالمانه را هم آموزش بدهیم، زیرا نقدپذیری و درست نقدکردن لازم و ملزوم هستند.